Suðuroyartunnilin vendir Suðuroynna á høvdið

Lesarabræv

Føroyar hava verið ígjøgnum fleiri bygnaðarligar broytingar seinastu øldirnar, og hetta hevur eisini ávirkað fólkatalið í bygdum og økjum í Føroyum ógvusliga. 

Í siðbundna samfelagnum í 1801 var Hvalba størsta bygd uttan fyri Havnina og sostatt eisini størsta bygd í Suðuroy. Næststørsta bygd í Suðuroynni var Sumba, og Porkeri var javnstór við Vág. Bygdirnar kring Trongisvágsfjørð vóru spjaddar smábygdir. Ikki fyrr enn úthandil, lækni o.a. vórðu staðstett á Tvøroyri byrjaði økið kring Trongsivágsfjørð at gerast “sentrum” í oynni.   

Verður spolað hálva aðru øld fram til 1950, var vent í holuni. Nú búðu umleið 1.700 fólk í Vági og umleið 2.100 fólk kring Trongisvágsfjørð, men einans 656 í Hvalba og 166 í niðursetubygdini Sandvík. Hendan lutfalsliga umbroyting speglar broytingina frá siðundna landbúnaðarsamfelagnum, tá bygdir sum Hvalba, Sumba og eisini Sandur vóru stórplássini, til modernaða fiskivinnusamfelagið, tá býir sum Tvøroyri og Vágur gjørdust stórplássini.

Fortíðarinnar samfelagsfatan livir framvegis sterkt í nógvum føroyingar, kanska serliga í suðuroyingum og sandoyingum, ið hava lyndi til at hanga í eini fortíðar samfelagsfatan. Hetta avspeglast eisini við, at eingin kommunusamanlegging enn hevur verið sunnan fyri Skopunarfjørð (ella heilt korrekt: Høvdasund). 

Suðuroyingar og sandoyingar hava rættiliga torført við at flyta seg fram í nútíðina, men nú sandoyingar hava fingið undirsjóvartunnil, sleppa teir ikki undan longur. Fylgja teir ikki við, koma onnur at taka avgerðirnar fyri teir – og gera tað. Og soleiðis verður eisini við suðuroyingum, tá/um Suðuroyartunnilin kemur.

Infrakervið er avgerandi fyri menning

Samfelagsmenningin hongur sera nógv saman við infrakervið. Í siðbundna samfelagnum var trupult at ferðast millum bygdir. Mesta ferðsla var eftir gomlum bygdagøtum, og harumframt var rógvandi millum bygdir. Av tí sama vóru bygdirnar í størstan mun lokalsamfeløg, ið høvdu lítið og sjáldsamt samskifti við umheimin. Tær vóru so at siga smá “systemir” í sínum egna rætti.

Við slupptíðini byrjaði flutningurin at miðsavnast við sonevndu natúrhavnirnar, og hetta skapti vøkstur fyri m.a. Vág og Tvøroyri, meðan siðbundnu landbúnaðarbygdirnar høvdu torført at fylgja við menningini. Í 20. øld kom eisini vegasamband, ið serliga knýtti stórpláss saman við smábygdir í nánd. Við hesum vórðu fjarskotnar bygdir enn meiri afturúrsigldar. Stórplássini fingu seinni eisini hjálp frá landinum við stórum bilferjum, ið avloystu smáu postbátarnar, ið áður høvdu verið álitið. Ikki fyrr enn í seinnu helvt av 20. øld. byrjaðu meiri fjarskotin pláss at fáa vegasamband, m.a. Hvalba og Sandvík í 1960’unum. 

Nýggi Hvalbiartunnilin frá 2021 er ein bati í mun til tann gamla, men ger ikki so stóran mun fyri bygdamenningina, tó at hann lættir nógv um gerandisdagin. Enn í dag eru Hvalba og Sandvík afturúrsigldar í mun til stórplássini Vág og Tvøroyri. Men kanska fer hetta at broytast í framtíðini?

Hvalba og Sandvík gerast portalar til Suðuroynna

Hóast tað enn ikki er víst, at Suðuroyartunnilin kemur, tekur henda grein støði í, at tunnilin kemur, tó at hon ikki snýr seg um júst hvør linjuføring skal veljast. Men taka vit sum givið, at tunnilin verður gjørdur, so verður øll Suðuroyggin vend á høvdið. Tá verður Sandvík portalurin til Suðuroynna, og henni næst Hvalba. Av tí at hesar bygdir eru nærmast við meginøkið, verða tað hesar, ið koma at fáa størstan ágóða av Suðuroyartunlinum, um rætt verður atborið.

Eg havi áður víst á, at tað ikki er sannlíkt, at Suðuroyartunnilin yvirskipað kemur at venda fólkatalsgongdini í Suðuroynni, tó at hann verður ein lætti hjá vinnulívinum í Suðuroynni – alt frá fiskivinnu, framleiðslu, handverki til ferðavinnu. Og møguliga fara norðastu bygdirnar eisini at vaksa, tó allarhelst upp á kostnað av syðru bygdunum. 

Sandoyggin er nær við Havnina, og tí bendir nógv á, at oyggin fer at uppliva stóra menning av Sandoyartunlinum, men skalt tú til Suðuroynna, er teinurin munandi longri – herundir gjøgnum fleiri tunlar. Skalt tú úr Sumba til Havnar, skalt tú koyra ígjøgnum 6 ella 7 tunlar: Sumbiartunnilin, Hovstunnilin, Hvalbiartunilin, Sandvíkartunnilin, Suðuroyartunnilin og Sandoyartunnilin – og alt eftir linjuføring fleiri enn tað. Hendan grein tekur tó støði í eini linjuføring til Skarvanesar. Tá er teinurin úr Havn til Sandvíkar umleið hesin, tó at tað enn ikki er greitt hvør endaliga farleiðin verður, eins og vit enn ikki vita júst hvussu linjuføringarnar gjøgnum Sandvík og Hvalba koma at vera. Tølini hava tí eina ávísa óvissu:

• Tórshavn – Skarvanes: 38,4 km (vegalongdir sb. Landverk)
• Suðuroyartunnilin: 22,2 km (Skarvanes – Sandvík sb. P/F Suðuroyartunnilin)
• Tórshavn – Sandvík: 60,6 km (38,4 + 22,2)

Ilt er at vita hvussu skjótt verður at koyra hendan teinin, har bæði bygd øki, smalir vegir og køir í tunlunum fara at tarna ferðsluni. Við eini optimistiskari meðalferð á 75 km/t hevði tað tikið uml. 48 minuttir at koyrt 60 km, men við nógvari og tungari ferðslu kundi meðalferðin lættliga komið longur niður og ferðatíðin vildi táttað í ein tíma – hvønn veg!    

Mark fyri pendling – frástøða er avgerandi

Frástøða hevur týdning. Samanknýting av bygdum/oyggjum er bert ein partur av líkningini. Tað hevur eisini týdning, hvørji øki verða samanbundin og hvør fjarstøðan er. 

Sandoy er samanknýtt beinleiðis við Suðurstreymoy, meðan Vágar er samanknýtt við Norðurstreymoy. Sum útgangsstøði eigur positiva effektin tískil at vera størri á Sandoynna enn hon hevur verið á Vágar, ikki minst tí samfelagsmenningarliga útgangsstøðið hjá Sandoynni er enn lægri enn tað var hjá Vágum. 

Meðan Sandoyggin nú er samanknýtt við Streymoynna, verður Suðuroyggin samanknýtt við Sandoynna – ella kanska enntá Skúvoynna. Frá at hava beinleiðis samband við Tórshavn, fer Suðuroyggin í framtíðini kanska at hava beinleiðis samband við Skarvanes (!) Við at koyra bil, verður tú noyddur at halda fult fokus á koyringina. Umborð á Smyrli ber hinvegin til at arbeiða umborð ella eta eina máltíð, men hetta ber ikki til, um tú aktivt skalt koyra bil allan vegin til arbeiðsplássið. Og skalt tú taka buss, verður túrurin uppaftur drúgvari.

Summi tykjast ímynda sær, at tað verður líknandi at koyra millum Havnina og Suðuroy sum millum Havnina og Klaksvík, men teinurin til Klaksvíkar er 41 km og sostatt sum úr Havn til Skarvanesar og ein snøkil afturat.

Tá tú hevur koyrt teir uml. 38 kilometrarnar úr Havn til Skarvanesar, skalt tú koyra 22 kilometrar afturat gjøgnum Suðuroyartunnilin fyri at sleppa til Sandvíkar. Til Sandvíkar eru sostatt uml. 60 kilometrar, men skalt tú til aðrar bygdir, er teinurin tað longri, sum sæst í talvuni niðanfyri. Talvan vísir eisini nakrar samanberiligar teinar norðanfyri, fyri at seta hetta í perspektiv.

Hetta er væl at merkja tvær ferðir hvønn dag – fimm dagar um vikuna, tvs. tíggju túrar hvørja viku, áðrenn frítíðarítriv eru tald upp í. Hetta er bæði tíðarkrevjandi, dýrt, útlátskrevjandi og ikki serliga burðardygt. Men munurin er øgiligur, alt eftir um tú býrt Í Sandvík/Hvalba ella um tú býrt í Sumba/Vági. 

Av tí at ferðingin til Suðuroynna er so long, hugsi eg, at bert fáir suðuroyingar fara at góðtaka dagliga pendling til Streymoynna og Eysturoynna, har fjølbroytt arbeiðspláss eru at finna. Heldur kann hugsast, at suðuroyingar í stóran mun flyta norður í Sandoynna og harvið fáa “tvær flugur við eitt smekk”. Teir koma nær upp at arbeiðsmarknaðinum norðanfyri, samstundis sum teir lættliga kunnu koyra suður í Suðuroynna at røkja jørð, seyð, summarhús, bát o.a. Sum heild er stórur møguleiki fyri øktari frítíðargerð av Suðuroynni, tá/um Suðuroyartunnilin kemur.

Búplássini við tolandi pendlarafrástøðu verða júst Sandvík og Hvalba. Um nøkur øki fáa fyrimun av Suðuroyartunlinum, verða tað júst hesi.

Suðuroy má “gearast” til tunnilin

Suðuroyggin er tiltikin fyri innanhýsis millumbygdaklandur, og hetta er ein av størstu veikleikunum hjá oynni. Um ikki suðuroyingar megna at skapa ein felags samleika og megna at toga eina felags línu, hevur oyggin ikki nakra bjarta framtíð – við ella uttan Suðuroyartunli.

Neyðugt er at “geara” Suðuroynna til Suðuroyartunnilin, soleiðis at til ber at fáa sum mestan ágóða av honum sum gjørligt, og fyri at røkka hesum er ein kommunusamanlegging alneyðug.

Neyðugt er at fáa útstykkingar til vega í Sandvík og Hvalba, eins og ferð má setast á íbúðarverkætlanir í hesum bygdum. Tænastur eiga at staðsetast í hesum bygdum, soleiðis at tær verða meiri attraktivar hjá familjum at flyta til. Verður rætt atborið, kunnu tær báðar norðastu bygdirnar fáa ein ágóða av Suðuroyartunlinum, men tað krevur at øll oyggin stendur saman um tað.

Bæði Sandvík og serliga Hvalba eru sera náttúruvøkur øki, og hetta má síggjast sum eitt aktiv fyri hesar bygdir. Tí má tryggjast, at nýggju tunlarnir og farleiðirnar ímillum hesar ikki sleppa at oyðileggja vakurleikan (dýrdarvirðið) hjá bygdunum. Tað er alneyðugt at tunnilsfelagið og landsmyndugleikarnir skilja, at Suðuroyartunnilin eisini er ein tunnil til Sandvíkar og Hvalbiar. Stórur vandi er tó fyri, at myndugleikarnir fara at halda, at Sandvík og Hvalba bert eru gjøgnumkoyringarbygdir ávegis til ídnaðarøkini á Tvøroyri og í Vági. 

Í siðbundna samfelagnum var Hvalba størsta bygd í Suðuroy, men við fiskivinnu- og ídnaðarsamfelagnum varð hon yvirhálað av Vági og Tvøroyri. Um Suðuroyggin verður landfastur partur av føroyska “netverksbýnum” verða Sandvík og Hvalba nærmast við meginøkið og portalar hjá Suðuroynni. 

p.s. Sosialurin hevði fríggjadagin 29. august samrøðu við meg um Suðuroyartunnilin. Í blaðgreinum verður nógv sáldað frá og vinklað til, soleiðis at tað gevur eina “søgu, ið selur”. Men tað er sjálvandi ein rúgva, ið ikki kemur við í eina stutta blaðgrein, og tí havi eg skrivað hesa tíðargrein, ið fer meiri í dýpdina við evninum. 

Keldur:

• Kristiansen, S. M. (2025, 29. apríl). Suðuroyartunnilin fer neyvan at hava vónaða virknaðin. In.fo.
• Hagstova Føroya. (u.á.). Fólkið skift á bygd, søgulig tøl (1801–1977) (Hagtalsgrunnur IB08011)
• P/F Suðuroyartunnilin. (2024, 8. oktober). Linjuføringar í sambandi við Suðuroyartunnilin. 
• Landsverk.fo > Borgari > Kervið > Landsvegir

Sámal Matras Kristiansen

Deil á Facebook